MỘT SỐ THÔNG TIN MỚI VỀ VƯƠNG THUÝ KIỀU GÓP PHẦN TÌM HIỂU "TRUYỆN KIỀU" THEO GÓC NHÌN KHU VỰC

TRẦN NGHĨA-LƯƠNG THỊ THU

Viện Nghiên cứu Hán Nôm

Những năm gần đây, do để tâm tới văn học so sánh, chúng tôi phát hiện thêm nhiều tác gia, tác phẩm văn học cổ ở trong nước cũng như ở nước ngoài viết về Vương Thuý Kiều.

Thuộc phạm vi trong nước, ngoài Truyện Kiều của Nguyễn Du mà chúng ta đều biết, còn có không ít những sáng tác khác lấy câu chuyện Vương Thuý Kiều làm đề tài(1). Trong số này, có loại dùng Kim Vân Kiều truyện (KVKT) của Thanh Tâm Tài Nhân (TTTN) làm bản nguồn (văn bản nguyên thuỷ, source text) để viết, và ở trường hợp này, tác phẩm đang nói tới sẽ là bản phái sinh (soạn lại, revuriting), như Truyện Kiều (còn có các tên gọi khác: Thuý Kiều truyện, Kim Vân Kiều truyện, Đoạn trường tân thanh) của Nguyễn Du; Kim Vân Kiều lục của Phạm Quý Thích; Hội đề Kiều thi của Phạm Quý Thích, Hà Quyền; Thanh Tâm Tài Nhân thi tập của Trần Bích San, Chu Mạnh Trinh; Thanh Tâm Tài Nhân cổ kim minh lương đề vịnh tập biên của Minh Mệnh, Tự Đức, Nguyễn Khuyến v.v... Lại có loại tác phẩm dùng Truyện Kiều của Nguyễn Du làm bản nguồn để soạn lại, như Ca phả của tác giả khuyết danh; Kim Vân Kiều Hán tự diễn âm ca của Lê Dụ; Kim Vân Kiều trò của tác giả khuyết danh; Kim Vân Kiều phú của tác giả khuyết danh v.v... Ngoài ra, còn có những công trình nghiên cứu so sánh, như Kim Vân Kiều hợp tập của tác giả khuyết danh; Thuý Kiều truyện tường chú của Chiêm Vân thị... Đặc biệt còn có loại tác phẩm "Tục Thuý Kiều", như Đào hoa mộng tục Đoạn trường tân thanh của Cấn Phong Hà Đạm Hiên.

Thuộc phạm vi khu vực, đáng nói trước hết là Trung Quốc. Ở cái đất nước nổi tiếng về "Truyện Tàu" này, Vương Thuý Kiều sớm trở thành nhân vật trung tâm của nhiều cuốn tiểu thuyết "tài tử giai nhân", nhiều vở hí khúc "lâm ly thống thiết". Đời Minh, đáng chú ý có Sinh bão Hoa Ngạc Ân, Tử tạ Từ Hải nghĩa của Mộng Giác Đạo Nhân; Lý Thuý Kiều của Đới Sĩ Lâm; Hồ Thiếu bảo bình Nuỵ tấu tích của Trần Thụ Cơ; Vương Thuý Kiều truyện của Dư Hoài; Thu hổ khâu của Vương Lung v.v... Đời Thanh, đáng chú ý có KVTT của TTTN; Hổ phách chuỷ của Diệp Trĩ Phỉ; Song Thuý viên cả Hạ Bỉnh Hoành... (2).

Riêng KVKT của TTTN, ở Trung Quốc hiện có hai loại văn bản khác nhau: bản đầy đủ (phồn bản) và bản tóm lược (giản bản), theo kết quả khảo sát gần đây của bà Isohe Yuko (Cơ Bộ Hựu Tử), nhà nghiên cứu về tiểu thuyết "son phấn" (tiểu thuyết yên hoa phấn đại) người Nhật Bản. Trong số bản đầy đủ, lại có cả bản in lẫn bản chép tay, nội dung giống nhau về cơ bản. Bản in hiện tàng trữ tại Thư viện thành phố Đại Liên của Trung Quốc, thường gọi là "Đại Cốc bản". Bản chép tay hiện tàng trữ tại Thư viện Sở nghiên cứu văn học thuộc Viện Khoa học xã hội Trung Quốc. Trong số bản tóm lược, lại có thứ giản bản thuộc thế hệ 1 và thứ giản bản thuộc thế hệ 2, nội dung không chỉ khác nhau về độ giản lược, mà còn khác nhau cả ở một số tình tiết. Giản bản thuộc thế hệ 1 hiện tàng trữ tại Thư viện thành phố Đại Liên. Giản bản thuộc thế hệ 2 hiện tàng trữ tại Thư viện Nam Kinh(3).

Sau Trung Quốc, phải kể đến Nhật Bản. Ở đất nước "mặt trời mọc" này, KVKT của TTTN cũng sớm du nhập và trở thành bản nguồn của nhiều loại tác phẩm soạn lại dưới dạng mô phỏng hoặc cải biên. Theo điều tra của Isohe Yuko, tại Nhật Bản cũng có loại KVKT phồn bản và KVKT giản bản. Phồn bản hiện tàng trữ tại Thần Cung văn khố và Vô cùng hội. Giản bản thuộc thế hệ 1 hiện tàng trữ tại Quốc hội Công văn thư quán, Thư viện Sở nghiên cứu Đông Dương thuộc Đại học Tokyo (do Song Hồng Đường văn khố và Thượng Thạch văn khố nhượng lại), Thú Dã văn khố thuộc Đại học Đông bắc, Vô Cùng Hội, Đạm Song đồ thư quán...

Từ các loại bản nguồn trên, ở Nhật Bản cũng đã xuất hiện một loạt tác phẩm soạn lại, như Thông tục Kim Kiều truyện của Nishida Korenori, Phong tục Kim Ngư truyện của Kyokutei Bakin, Triều nhan Nhật ký của Umada Ryuro(4)^.

Ở bán đảo Triều Tiên và Mãn Châu thời cổ, theo Isohe Yuko, cũng có một số tác phẩm văn học mô phỏng hoặc cải biên KVKT của Trung Quốc. Trong lời tựa sách Trung Quốc tiểu thuyết hội mô bản, có nhắc tới Vương Thuý Kiều truyện của Hàn quốc; trong sách Trung Quốc cổ đại tiểu thuyết đông truyền Hàn quốc cập kỳ ảnh hưởng của Trần Tường Hoa cũng đề cập đến chuyện KVKT du nhập Triều Tiên. Trong cuốn The American Periodical Asia Major.3 có ghi Kim Vân Kiều truyện bằng ngôn ngữ Mãn Châu, nhưng các tác phẩm nói trên hiện chưa được nghiên cứu kỹ.

Những thông tin mới trên đây có thể giúp ta nâng việc nghiên cứu Truyện Kiều của Nguyễn Du lên cấp độ khu vực, theo hướng văn học so sánh. Có thể đặt một số vấn đề để tìm hiểu như:

- Bản nguồn của Truyện Kiều là Kim Vân Kiều truyện, điều đó đã đành, nhưng thuộc loại KVKT phồn bản hay KVKT giản bản?

- So với bản nguồn KVKT của TTTN thì Truyện Kiều của Nguyễn Du thuộc loại chuyển thể, cải biên, hay gì nữa, nhìn từ góc độ "phiên dịch học"?

- Truyện Kiều của Nguyễn Du đã đóng góp những gì cho bức tranh chung Vương Thuý Kiều được phác hoạ bởi các nước phương Đông, trước hết là nhóm nước "đồng văn"?

Trả lời những câu hỏi trên đây, cũng tức là mở rộng thêm biên giới việc nghiên cứu Truyện Kiều, làm cho sự hiểu biết về Truyện Kiều của ta thoát khỏi tình trạng cùng túng, bấn chật, khép kín như hiện nay. Chúng ta cố gắng "bước lên một tầng gác nữa" để có thể "phóng tầm mắt ngàn dặm" mà tìm hiểu hình tượng Vương Thuý Kiều, một nhân vật luôn dành cho giới nghiên cứu những khám phá bất ngờ và thú vị.

BẢNG KÊ NHỮNG TÁC PHẨM VĂN HỌC CỔ CỦA

VIỆT NAM VIẾT VỀ ĐỀ TÀI VƯƠNG THUÝ KIỀU

Chú thích:

1. Xem phần Phụ Lục ở cuối bản tham luận.

2.Xem thêm Trần Nghĩa: "Để hiểu thêm Từ Hải hay từ Từ Hải trong lịch sử đến Từ Hải trong văn học". Tạp chí Văn học, số 9 - 1966, tr. 72 - 82.

3,4.Xem Isohe Yuko: "Nghiên cứu so sánh quan điểm tình cảm nhìn từ sự du nhập tiểu thuyết yên phấn Trung Quốc đối với các nước Châu Á". Tài liệu do tác giả gửi tặng Ô. Trần Nghĩa năm 1999. Nhân đây xin chân thành cảm ơn - TN.

Thông báo Hán Nôm học 2001, tr.397-403