VỀ CUỐN SÁCH PHÉP DÒNG CHỊ EM MẾN CÂU RÚT ĐỨC CHÚA GIÊ SU

NGUYỄN HỒNG DƯƠNG

VÕ PHƯƠNG LAN

Viện Nghiên cứu Tôn giáo

Đầu năm 2005 chúng tôi được Giáo sư Trần Văn Toàn, Đại học Lill - Cộng hòa Pháp, cung cấp cho cuốn sách: Phép dòng chị em mến câu rút Đức Chúa Giêsu. Trước khi đi vào mô tả tài liệu, xin được bắt đầu về lịch sử vắn tắt dòng Mến Thánh giá hay là dòng Chị em Mến Câu rút Đức Chúa Giêsu.

Dòng Mến Thánh giá là dòng tu lập ở Việt Nam sau hội Thầy giảng (được xem là dòng tu). Số liệu đến năm 2000 ở Việt Nam có 23 hội dòng với 4.012 chị em khấn trọn và khấn tạm.

Người sáng lập dòng là Giám mục Lambert (Lâm Bích) de la Motte. Piere Lambert de la Motte (1624-1679) sinh tại Lisieux, Pháp ngày 16/1/1624, được bổ nhiệm giám mục hiệu tòa Berythe 29/7/1658 giám mục Tông tòa Đàng Trong 9/9/1659, được tấn phong giám mục tại nguyện đường Dòng Thăm viếng ở Paris 11/6/1660; lên tàu từ Marseille 27/11/1660 đi nhận nhiệm sở Đàng Trong; vì tình hình khó khăn, nên giám mục thường ở Ayuthia, kinh đô Xiêm (Thái Lan); đến Đàng Ngoài 1 lần (1669) tới Đàng Trong 2 lần (1671, 1675) mỗi lần giám mục chỉ có thể ở lại 4-5 tháng rồi phải về Ayuthia; qua đời tại Auythia ngày 15/6/1679(1).

Dòng được thành lập tại làng Kiên Lao giáo phận Bùi Chu và Bái Vàng giáo phận Hà Nội năm 1670. Năm 1671 tại nhà An Chi (Đàng Trong) một cơ sở khác của dòng Mến Thánh giá được thành lập.

Trước khi có tên gọi chung - dòng Mến Thánh giá - Theo Linh mục Đỗ Quang Chính, dòng có những tên gọi khác nhau.

Tên bằng tiếng nước ngoài:

Congrégation des Amteurs de la Croix de Jésus - Christ: Năm 1664 Công nghị Ayuthia quyết định lập một Hội tông đồ mang tên Congrégation des Amteurs de la Croix de Jésus - Christ. Từ ngữ amteurs được dịch bởi nguyên ngữ Latinh amatores, có nghĩa là những người yêu thích cái gì, bị hấp dẫn bởi vật gì. Đức cha Lambert mượn trong sách Gương Chúa Giêsu, quyển II, chương XI và XII, trong đó chú giải lời của Chúa: “Ai muốn theo tôi. Hãy từ bỏ chính mình, vác thập giá mình mà theo tôi”. Nhưng sau đó Hội tông đồ Amateurs de la Croix không được Tòa thánh chấp thuận; vì vậy coi như không có “dòng nhất” Amateurs de la Croix, nhưng mà từ đó lại có “dòng nhì” tức ngành nữ, sau này mang tên Amantes de la Croix (Những người nữ Mến Thập giá).

Năm 1670, Đức cha Lambert thiết lập dòng Mến Thánh giá ở Đàng Ngoài. Phần mở đầu bản luật tiên khởi theo bản Pháp văn (gồm 14 điều), dòng mang tên Congrégation des Amateus de la Croix de Jésus - Christ (dòng những người yêu thích Thập giá Đức Giêsu Kitô) với khẩu hiệu Amants de la Croix du fils de Dieu (Những người Mến Thập giá con Đức Chúa Trời).

Trong thực tế, kể từ khi Đức cha Lambert lập dòng Mến Thánh giá ở Đàng Ngoài, thì các tài liệu lịch sử bằng Pháp văn, đều viết là Amateur de la Croix không còn dùng từ Amateurs, cũng không cần viết rõ là de Jésus - Christ, hay du Fils de Dieu.

Công đồng Đông Dương năm 1934 tại Hà Nội, từ khoản 104-110, khi nói về việc cải tổ các Nhà Phước Mến Thánh giá thành dòng Mến Thánh giá với đời sống cộng đoàn, có ba lời khấn công khai, thì công đồng gọi là Dòng này trong tiếng Latinh là Amatriccesrucis, hoàn toàn đồng nghĩa với Mến Thánh giá trong tiếng Việt, và với Amates de la Croix trong tiếng Pháp.

Tên gọi trong tiếng Việt được tác giả thống kê theo thứ tự thời gian tư liệu.

Nhà Phúc được hiểu là nhà Phúc (Phước) Mến Thánh giá.

Các mụ thuộc về mến Curút Đức Chúa Giêsu

Nhà mụ.

Cũng có những nơi khi muốn nói lên toàn bộ danh xưng của dòng Mến Thánh giá thì gọi là mến Curút hay Mến Câu rút Đức Chúa Giêsu

Chị em mến Câu rút Chúa Giêsu(2)

Trong cuốn: Dòng Mến Thánh giá những năm đầu Linh mục Đỗ Quang Chính nhắc đến cuốn Phép nhà chị em Mến Câu rút Đức Chúa Giêsu, in lần thứ hai tại Kẻ Sở, 1907, thời Đức Thầy Phước (Puginier) làm giám mục Đại diện Tông tòa Tây Đàng Ngoài (từ năm 1924 gọi là Hà Nội). Sách gồm 54 trang, chia làm XXVI đoạn, nói về tinh thần và luật phép của các chị em mến Caurút (Câu rút) Đức Chúa Giêsu.

Cuốn Phép nhà chị em Mến Câu rút Đức Chúa Giêsu mà Linh mục Đỗ Quang Chính nhắc đến ở trên phải chăng là cuốn: Phép dòng chị em Mến Câu rút Đức Chúa Giêsu mà chúng tôi sẽ đề cập dưới đây. Bởi 2 cuốn đều có 26 đoạn. Tuy nhiên cuốn mà linh mục Đỗ Quang Chính nhắc ở trên gọi là cuốn 1 gồm 54 trang, trong khi cuốn của chúng tôi tạm gọi là cuốn 2 chỉ có 42 trang. Cuốn 1 có chữ nhà, còn cuốn 2 thay vì chữ nhà là chữ dòng. Vì không có cuốn 1 trong tay nên chúng tôi không thể so sánh.

Trở lại cuốn: Phép dòng chị em Mến Câu rút Đức Chúa Giêsu. Sách này dày 42 trang lưu giữ tại thư khố dòng MEP (Paris). Sách do Giáo sư Trần Văn Toàn gửi cho chúng tôi là bản phô tô nên không rõ chất liệu, khổ sách. Sách viết bằng chữ Nôm, mộc bản, in tại Phát Diệm (Ninh Bình) năm 1869. Giám mục Bảo Lộc Phước san thuật truyền tử.

Paul francois Puginier Phước (Bảo Lộc Phước - Phanchicô Phúc) MEP - Hội Thừa sai Paris (Société des É trangère de Paris) (1835 - 1892) sinh ngày 4/7/1835 tại Saint - André - de Saix, gần Tarber; 1858 rời bỏ Paris đi Đông Á, tạm ở lại Hồng Kông 18 tháng, chưa đến giáo phận Hà Nội được vì đang cấm đạo; đến Sài Gòn 1860; năm sau cha Puginier lập trường d Adran là trường Pháp đầu tiên ở Sài Gòn, sau này đổi thành là Taberd; ngày 17/12/1862, cha tới Kẻ Sở; được tấn phong Giám mục hiệu tòa Mauricastre ngày 26/1/1868 tại Hoàng Nguyên, kế vị đức cha Theurel Chiêu coi sóc giáo phận Hà Nội... qua đời tại Hà Nội 25/4/1892(3).

Trước khi đi vào phần nội dung chính, sách gồm 2 trang quảng cáo số sách in tại Phát Diệm, kèm theo đó là số tiền của mỗi đầu sách.

Sách Phép dòng chị em mến Câu rút Đức Chúa Giêsu có 2 đoạn, dày 42 trang, mỗi trang 19 dòng, mỗi dòng 15 chữ.

Sau đây chúng tôi dịch đầu đề 26 đoạn.

Đoạn thứ nhất: Vì ý nào mà lập dòng này.

Đoạn thứ hai: Ý trong dòng này là ý nào.

Đoạn thứ ba: Ai nên ai chẳng nên vào dòng này

Đoạn thứ bốn: Dạy những việc lành kẻ vào dòng phải làm

Đoạn thứ năm: Những phép chung kẻ vào dòng này phải làm mỗi ngày.

Đoạn thứ sáu: Phép chị em phải giữ ban đêm.

Đoạn thứ bảy: Những phép kẻ vào dòng này phải giữ ngày lễ cùng ngày ăn chay.

Đoạn thứ tám: Phải coi sóc kẻ liệt lào trong dòng như thế nào.

Đoạn thứ chín: Những việc lành phải làm để mà cầu cho linh hồn kẻ đã sinh thì trong dòng.

Đoạn thứ mười: Chị em phải năng xưng tội cùng chịu lễ.

Đoạn thứ mười một: Chị em phải siêng năng làm ăn.

Đoạn thứ mười hai: Phép chị em phải giữ về sự tắm cùng gội đầu.

Đoạn thứ mười ba: Khi chị em đi việc chi ra khỏi của nhà phải giữ phép là thế nào.

Đoạn thứ mười bốn: Chị em phải giữ miệng là thế nào.

Đoạn thứ mười lăm: Khi chị em gửi thư cho ai hay là ai gửi thư cho chị em phải giữ phép là thế nào.

Đoạn thứ mười sáu: Chị em phải ăn mặc áo chủng nào.

Đoạn thứ mười bảy: Chị em chẳng nên cầm của chi riêng.

Đoạn thứ mười tám: Phải khấn trong dòng là thế nào.

Đoạn thứ mười chín: Phép chọn bà mụ cùng chị cả và kẻ giữ việc trong nhà.

Đoạn thứ hai mươi: Chính việc bà mụ cùng chị cả là những việc nào.

Đoạn thứ hai mươi mốt: Chị giữ việc phải giữ những việc nào cùng giữ là thế nào.

Đoạn thứ hai mươi hai: Kể những sự lỗi nhẹ cùng cách phạt là như thế nào.

Đoạn thứ hai mươi ba: Kể những sự lỗi nửa nặng nửa nhẹ cùng cách phạt là thế nào.

Đoạn thứ hai mươi tư: Kể những sự lỗi nặng hơn cùng cách phạt là như thế nào.

Đoạn thứ hai mươi lăm: Kể những lỗi rất nặng hơn cùng cách phạt là như thế nào.

Đoạn thứ hai mươi sáu: Kể những sự lỗi rất nặng kẻ phạm đến phải bỏ nó đi cho khỏi nhà dòng.

Hai bảy: Sáu mươi chín điều bà thánh Têdixa (Têrêsa) khuyên bảo chị em trong dòng người đi đàng nhân đức cho lọn...

Sách phép cho nhà chị em chung.

Mến Thánh giá là dòng nữ địa phận lập cho nữ tu Việt Nam, vì vậy ngoài những điều kiện cần thiết của một dòng tu Công giáo nói chung còn có những điều kiện mang tính đặc thù dành cho nữ tu là người Việt.

Ví dụ về ăn mặc, cho đến thời điểm ban hành sách nữ tu dòng vẫn mặc quần, áo tứ thân, chít tóc, mặc yếm. Đoạn thứ mười sáu với tựa đề: Chị em phải mặc áo chủng nào, viết: Thứ nhất chị em phải nên mặc áo vải, chẳng nên mặc áo lụa, lĩnh đũi, chỉ (chức) lõi.(?)(4) cũng chẳng nên của chi tơ... Mà nhuộm thời cũng chẳng nên nhuộm đỏ, hay là mùi (mầu) lịch sự phải nhuộm mùi thâm hay là mùi lam cùng bồ nâu (?) lạt...(5) vậy. Vì càng hèn trước mặt người thế gian, thời càng trọng càng tốt trước mặt Đức Chúa Trời...

Thứ hai, bà mụ cũng phải lo liệu một năm một lần, là trước lễ Phục sinh, may cho một người một áo vắn cùng hai yếm. Quần thời may cho một người một năm một cái, và trong ba năm một cái áo dài. Song le may cái quần cùng cái áo dài thời may trước lễ Các Thánh...

Hoặc đoạn thứ sáu: Phép chị em phải giữ ban đêm, quy định: Chị em nằm ngủ thời phải nằm một người một giường. Nhà nào chật chội chẳng đủ giường thời lo việc làm sàn cùng phản cho đủ chị em nằm. Mà đêm ngày chị em mặc áo cùng yếm cho kín, dầu mà mùa sốt (nóng) cũng chẳng nên bỏ nữa.

Sách có nhiều đoạn quy định về đời sống tu trì. Xin được dẫn ra đây đoạn thứ bảy: Những phép kẻ vào dòng này phải giữ ngày lễ cùng ăn chay. Thứ nhất, hễ ngày nhất lễ lạy, sớm mai cũng đọc kinh như ngày thường. Song le đến hết kinh Tôi tin kính thời phải thêm kinh Mười sự răn, Sáu sự răn và Mười bốn mối, cùng kinh Phúc thật tám mối, đoạn đọc lần hạt như mọi ngày.

Thứ hai, những ngày nhất lễ lạy, cùng các ngày lễ lạy các thánh Y kế di gia (Hội Thánh) dạy giữ chẳng nên làm việc xác. Đọc kinh cùng ngắm, đoạn thời phải học chữ cho đến gần giờ xét mình trước cơm trưa. Đoạn thời đi ngủ một ít.

Nghỉ đoạn chị em phải họp nơi chung mà đọc kinh Đức Chúa Phiditôsangtô (Chúa Thánh thần) cùng kinh Ăn năn tội đoạn lần hạt trăm lần (bận?), rồi đọc kinh Thân mẫu phúc và kinh Cầu các thánh. Song le các ngày lễ Đức Chúa Giêsu thời phải đọc kinh Cầu Đức Chúa Giêsu. Cùng các ngày lễ Đức Bà và các ngày lễ đầu tháng thời phải đọc kinh Cầu Đức Bà. Đọc kinh cầu nào, thời phải đọc kinh than sau kinh cầu ấy. Rồi chị em ngồi lại mà nghe một chút điều phép nhà. Đoạn thời Bà mụ hay là Chị cả khuyên chị em một hai lời cho biết ý những điều đã đọc và ra sức giữ cho lọn. Rồi sẽ đọc ba kinh Thiên Chúa, ba kinh Ave và kinh Lòng cậy. Rồi lại học chữ cho đến tối. Ai muốn đọc kinh riêng, thời cũng nên. Ấy là phép thêm ngày lễ. Khi đã đọc sách phép nhà cho hết, đoạn lại đọc lại.

Thứ ba, phải kiêng thịt mọi ngày trong năm, đừng kể ba ngày sau này là lễ Phục sinh, lễ Hiện xuống, lễ Sinh nhật Đức Chúa Giêsu bằng ngày ăn chay. Thời chị em phải giữ các ngày thánh Y kê di gia (Hội Thánh) dạy cùng ngày thứ sáu... thứ bảy suốt năm. Mà những ngày ăn chay bữa trưa thời chẳng nên ăn sớm, cùng bữa tối chẳng ăn no quá... chi.

Thứ bốn, những ngày thứ sáu, cùng ngày thứ bảy suốt năm, cùng mọi ngày trong mùa ăn chay cả, đọc kinh tối và đọc... ngắm đoạn, thời phải đánh tội đủ và ba kinh Ăn năn tội cho được kính cùng nhớ sự thương khó cùng sự chết Đức Chúa Giêsu và dâng một chút của hèn làm vậy. Mà hợp một ý cùng ý mầu nhiệm Đức Chúa Giêsu chịu sự khốn... dường ấy. Cùng ước ao cho được mọi ý lành Đức Chúa Giêsu muốn cho ta có. Hoặc có ai trở sự chi... chẳng đánh tội chung cùng các chị em được thời phải trình bà mụ, cùng phải liệu buộc một dây cho lưng có gai... hay là làm việc khác bằng việc ấy thay việc đánh tội mặc ý cha cả coi sóc dạy.

Thứ năm, đến ngày lễ Lá cùng bốn ngày sau lễ ấy thời phải đánh tội một ngày hai lần, sớm mai một lần đủ ba kinh Ăn năn tội, tối một lần cùng đủ ba kinh Ăn năn tội nữa. Còn ngày thứ sáu lễ ấy là chính ngày Đức Chúa Giêsu đã sinh thì thời cũng phải đánh tội hai lần. Song le sớm mai đủ bốn kinh Ăn năn tội, tối cũng đủ bốn kinh ấy, để mà kính sự thương khó Đức Chúa Giê su đã chịu chết vì chúng tôi.

Thứ sáu, hễ là lần nào chị em đánh tội chung, đánh tội đoạn thời phải lần hạt và đọc kinh cầu Ông thánh Xu sai (Giuse)

Thứ bảy, lễ Đức Chúa Giêsu chịu hại vừa gọi là lễ Đặt tên, cùng là lễ bà Thánh Hylina (Hê lê na) tìm thấy Câu rút Đức Chúa Giêsu và lễ Đức Chúa Giêsu tỏ sáng mình ra, thời ba ngày ấy chị em phải kính thờ.

Thứ tám, các chị em vào dòng này phải lấy ông thánh Xu sai làm quan thầy trên trời, cùng phải xin Đức Chúa Trời vì công nghiệp ông thánh ấy cho các chị em hợp một ý trong dòng này, cùng cho một ngày một nhiều nhân đức hơn.

Nghiên cứu về lịch sử dòng Mến Thánh giá, về đời sống tu trì của dòng rõ ràng không thể không nghiên cứu cuốn: Phép dòng chị em Mến Câu rút Đức Chúa Giêsu.

Chú thích:

1. Đỗ Quang Chính, S.J Dòng Mến Thánh giá những năm đầu, Tp. Hồ Chí Minh, 2003, tr.6.

2. Sđd, tr. 6-15.

3. Sđd, tr.12-13.

4. Dấu (?) là phiên âm chưa chắc đúng.

5. Dấu... là thiếu một chữ do bản phô tô bị mờ hoặc thiếu.

Thông báo Hán Nôm học 2005 (tr.159-167)